Nekropoli – Radimlja ne Bosnje-Hercegovine ndodhet ne fushen e Vidovos, prane lumit Radimlja (dege e lumit Neretva), ne rrugen ndermjet fshatit Paprati dhe qytezes antike Stolac. Lokaliteti ne fjale ndodhet pikerisht ne piken ku takohen grupet etnike:
- serbet
- kroatet
- boshnjaket-myslimane
Ky lokalitet kaq i vecante, gjate periudhes se antikitetit ka qene i pozicionuar prane pikes gravitacionale te fisit-Ilir te Daorseve. Ata ishin nje fis i fuqishem dhe qe arriten nje shkalle shume te larte civilizimi. Kjo fale kontakteve intensive me boten helenistike. Nje gje e tille deshmohet nga zbulimet e shumta prane sitit arkeologjik te qytetit antik “Daorson”.
Me aq sa kam lexuar qyteti antik Daorson ndodhet prane fshatit Ošanici (Oshanici). Ky qytet ka qene kryeqendra e Fisit-Ilir te Daorseve i cili lulezoi gjate viteve 300p.k.-50p.k. Gjikthashtu ishte pjese integrale e Mbreterise Ilire ne skajin e saj me verior qe percaktohej nga lumi Neretva (Bosnje-Hercegovine & Kroaci). Muret antike te tipit poligonal dhe trapezoidal te qytetit Daorson perbejne nje analogji te persosur me muret e qyteteve me te rendesishme te Ilirise se mirefillte.
Mund te permendim qytetet, Scodrinon (Shkodra) dhe Lissus (Lezha) etj. Ndersa portat monumentale ngjasojne shume me Apollonine apo Butrintin ose edhe me qytetin antik te Mikenes (Peloponez-Greqi).
Daorson-i ishte nje qytet antik relativisht i ri ne krahasim me qytetet e tjera qe permenda me lart. Por duke u nisur nga fizionomia e tij, tipologjia urbane, permasat dhe stili ndertimor, ky qytet eshte shume i ngjashem me to. Fatkeqesisht, vetem per efekt kohe une nuk kisha mundesi per tu ngjitur deri aty lart qe ta vizitoj nga afer. Shpresoj qe kete perlustrim te domosdoshem do te mundem qe ta realizoj ne nje te ardhme sa me te afert.
“Nekropoli Radimlja dhe identiteti i tij Iliro Arbnor”
Ketu ndodhen plot 133-gure varresh (stela) masive qe i perkasin atikitetit te vone dhe mesjetes se hershme. 63 prej tyre paraqesin basorelieve shume te rafinuar me:
- motive antropomorfe
- zoomorfe
- motive floreale
- arme (shpata, harqe e shigjeta)
- simbole religjoze te Krishtera (Kryqe)
- simbole te ndryshme pagane
Ky sit arkeologjik kaq i vecante perfaqeson edhe sitin e gureve te varreve me te rendesishem ne Republiken e Bosnje-Hercegovines. Gjithashtu dhe nje nder me impresionuesit ne te gjithe gadishullin Ballkanik.
Por, ketu me lind nje pyetje sa llogjike po aq edhe legjitime. Ata njerez qe i punuan keta gure ne menyre kaq te rafinuar, a mundet qe te ishin me perkatesi etnike slllave ? Kjo perderisa inkursionet e barbareve sllave dhe dyndjet e tyre ne Ilirine e praruar nisen vetem gjate fundit te shek.VI-te. Ose me saktesisht ne vitin-592 dhe nderkohe qe sllavet perfaqesojne edhe popujt me nivelin me te ulet te civilizimit europian. Guret i perkasin periudhes se antikitetit te vone (shek.IV,V,VI-te) qe gershetohet me periudhen e erret te mesjetes se hershme (shek.VII,VIII,IX-te) kur dihet qe ne territorin e sotem te Bosnje-Hercegovines dhe Kroacise nuk u shua dot berthama e paster etnike “Iliro-Arberore” ne te cilen rridhte edhe gjaku Keltik (Iliria veriore).
Kjo qe po shkruaj nuk eshte nje manisfestim i tipit Patriotizem-folklorik me tendeca Shqiptarizuese te Trashegimise se huaj. Kjo eshte e vertetuar nga burimet e shumta historike nga autore te huaj. Fale zbulimeve arkeologjike te cilat deshmojne se “Berthama Etnike Iliro-Arbnore” mbijetoi fale disa grupeve etnike qe jetuan te izoluar ne enklava te shumta dhe te rrethuar nga popullsia e madhe barbare-sllave e cila i asimiloi gradualisht pergjate 8-9-shekujve deri sa u krijua etnosi i paster dhe i konsoliduar kroat, boshnjak, malazez dhe serb.
Nje rol te jashtezakonshem e luajti edhe besimi fetar.
Te gjithe sllavet e jugut pretendojne ne menyre te deshperuar sikur ata jane me origjine Ilire, Thrake dhe Maqedonase. Por pervec tyre askush tjeter nuk e beson kete lloj teorie historike. Sllavet kane te drejte vetem ne nje pike. Nje pjese e konsiderueshme prej tyre si:
- Sllovenet
- Kroatet
- Boshnjaket
- Serbet
- Malazezet
- Bullgaret
- Sllavo-Maqedonasit
perbejne disa derivate te rraces hyjnore “Iliro-Thrako-Maqedonase”. Ky fakt vertetohet shkencerisht edhe nga kodi i tyre gjenetik e sidomos tek Kroatet dhe Boshnjaket. Sllavet u dynden ne tokat tona te begata si pushtues barbare duke djegur, plackitur dhe masakruar Para’ardhesit tane hyjnore. Kjo vale e tmerrshme gjenocidale e cila na kercenoi (po na kercenon akoma) me ekzistence u zbut pasi sllavet perqafuan Krishterimin nepermjet kontakteve me Iliro-Arbnoret e mbijetuar ne malet e larta dhe luginat e thella te vargmaleve Dinarike, Albanide dhe Pind por edhe fale Papatit dhe Perandorise se fuqishme Bizantine ne te cilen dominonte elementi Iliro-Arbnor.
Per ata qe me kuptojne drejt, une jam i mendimit qe inkursionet e tmerrshme sllave edhe pse e kthyen Ilirine e praruar ne epoken e gurit, nga ana tjeter ata ndaluan edhe procesin e thelle dhe te pandalshem te romanizimit te popullsise Ilire. Neper te gjitha qytetet tona Ilire deri ne shek.VI-te dominonte elementi latin dhe Populli-Ilir i ishte nenshtruar nje asimilimi dhe romanizimi te plote e te pashmangshem deri sa filluan dyndjet barbare te cilat permbysen gjithcka.
Iliro-Arbnoret e paster etnikisht te cilet i shpetuan procesit te romanizimit deri ne shek.V&VI-te, filluan luften per tu mbrojtur nga inkursionet barbare sllave. Ata sakrifikuan deri ne vetmohim per te mbrojtur dhe konservuar Identitetin Iliro-Arbnor dhe pastertine e tyre te gjakut, vetem fale pozites gjeografike te Atdheut tone dhe ndjenjes se forte te perkatesise fisnore e cila ka qene gjithmone katalizatori kryesor dhe elementi qe na ka garantuar ekzistencen si Komb gjate periudhave respektive te pushtimit romak, bizantin, serb, bullgar dhe atij osman.
Berthamat Iliro-Arbnore te pastra etnikisht, i rezistuan zhdukjes duke ju bashkangjitur “Fisit” dhe duke jetuar sipas rregullave te imponuara nga “Pleqesia e maleve” e ndersa grupet e vogla e te izoluara si enklava ne gjirin e elementit domiues sllav ne Kroaci dhe Bosnje, rezistuan duke sfiduar te pamunduren deri sa u asimiluan gradualisht duke u shkrire me popullsine sllave.
