Teoria Heliocentrike dhe kontributi i pacmueshem i shkencetarit Arber,
Gjon Gazulli (1400-1465)
Teoria heliocentrike :
-
Nikolla Koperniku (1473-1543)
-
Giordano Bruno (1548-1600)
-
Galileo Galilei (1564-1642)
Zanafilla e Teorise heliocentrike ishte/eshte e gjitha merite e gjeniut tone Arbnor “Gjon Gazulli” (1400-1465). Atij qe kurre nuk i eshte njohur kontributi i tij esencial ne lidhje me definicionet qe revolucionarizuan disiplinen shkencore te Astronomise. Teoria e sistemit gjeocentrik u hodh poshte. Por gjithashtu u tronditen edhe themelet e sistemit europian te mendimit. Sistem i cili deri ne periudhen e mesjetes se vone kishte pushtuar Filozofine dhe religjionin e Krishtere.
Ishte pikerisht kryevepra shkencore e njohur si”Teoria e yjesive qiellore”e shkruar nga Arbnori “Gjon Gazulli“. Kryeveper e cila pergjate shek.XV-te kishte fituar nje status mbizoterues ne boten shkencore europiane te kohes. Ishin pikerisht keto pikepamje shkencore qe do ti paraprinin teorive te mevonshme nga ana e gjermano-polakut te guximshem Nikolla Koperniku.
Vepra shkencore e Gjon Gazullit, “Teoria e yjesive qiellore“, eshte trajtuar dhe me pas arkivuar nga nxenesi i tij kroat, shkencetari i njohur” lat. Janus Pannonius. Ndryshe njihej edhe si Ivan Çesmiçki (1434-1472)”. Ai punonte ne oborrin e Mbretit hungarez Mathias Corvinus (1443-1490). Ky i fundit ishte trashegimtari i aleatit dhe mikut te ngushte te hyjnorit Gjergj Kastrioti : Janosh Hunyadi (1406-1456).
Rendesia e jashtezakonshme e teorive shkencore inovative te Arbnorit “GJON GAZULLI” vertetohet edhe nga nje leter falenderuese e shkruar ne vitin 1460. Ate leter ia dergon nxenesi i tij Ivan Çesmiçki nga Budapesti ne Raguze (Dubrovnik). Nder te tjera ai i shkruan Profesorit te tij te shquar:
Ju, jo vetem qe keni permbushur shpresen qe ne kemi pasur ne ju, por keni avancuar shume me larg. Librin, qe na keni derguar, na ka pelqyer jashtezakonisht shume. Ai eshte plot me njohuri dhe oratori. Leximi i tij ishte kenaqesi, ashtu siç ishte i dobishem studimi i tij. E pranojme se kemi gjetur zgjidhje per disa gjera e pohime te pasqaruara sa duhet deri me tani te astrologeve te lashte. Zgjidhje te cilat para shume kohesh kemi deshiruar t’i kuptojme drejt.
Per kete shkak, seriozisht ju nxisim qe te vazhdoni te shkruani dhe të kompletoni perfundimisht punet e filluara. Ato te cilat do te jene shume te domosdoshme per dijetaret. Por edhe per reputacionin dhe famen tuaj. Keshtu, ju do te permbushni deshiren tone prapa se ciles qendrojme me shume force. Ju lutemi shume perveç kesaj, qe te na vini ne dispozicion “Sferat e armiluara te Ptolemeut“. Gjithashtu dhe pajisjet e tjera qe ju permendni ne vepren tuaj.
Ju ato mundet qe ti pergatisni atje me shpenzimet tona. Ketu ne Mbreterine Hungareze nuk kemi asnje zejtar i cili do te ishte i zoti ne keto pune. Te gjitha shpenzimet do t’jua kompensojme ne menyre efikase ne qytetin tuaj (Raguza) ose ne nje vend tjeter te pershtatshem per ju”.
Duke qene se nje pjese e madhe e manuskripteve qe permbanin argumentet shkencore te Astronomit Arber “GJON GAZULLI“, pervec Raguzes, Padovas, Budapestit apo Vienes, ato jane arkivuar edhe ne biblioteken e qytetit Krakov (Poloni). Pikerisht ketu rane ne duart e shkencetarit gjermano-polak Nikolla Koperniku. Fale ketyre teorive me rendesi te pacmueshme, ai hartoi “Teorine e tij Heliocentrike” ku nder te tjera,ai argumentonte se:
1)- Qendra e Tokes nuk eshte nje mase e Universit, por vetem qendra e gravitetit te planetit dhe qendra e sferes se Henes.
2)- Te gjitha sferat sillen rreth Diellit dhe per kete arsye, Dielli ndodhet ne qender te te gjithe universit (sistemi diellor).
Pra, me pak fjale shkencetari i cili hodhi bazat e teorise heliocentrike ishte pikerisht Arbnori dhe Lezhjani jone “GJON GAZULLI“. Vetem fale tij, qarqet akademike europiane te kohes dhe me pas e gjithe bota e civilizuar u njoh me teorine e pamohueshme:
